Zararli havolani bosib yubordingizmi? Shoshilmang — quyidagi 5 muhim qadam sizni himoya qiladi
Ba’zan birgina noto‘g‘ri bosilgan havola butun tizimingizni xavf ostiga qo‘yishi mumkin. Internetda bir soniya ichida sodir bo‘ladigan bu xato, orqasida katta talofatlarni qoldiradi: sizning shaxsiy ma’lumotlaringiz o‘g‘irlanishi, qurilmangizga zararli dasturlar o‘rnatilishi yoki hatto moliyaviy yo‘qotishlarga sabab bo‘lishi ehtimoldan xoli emas.
Shu sababli, bunday vaziyatda har bir soniya muhim. Zararni kamaytirish, ma’lumotlarni himoya qilish va tizimni tiklash uchun to‘g‘ri choralarni tezkorlik bilan ko‘rish zarur. Quyida mutaxassislar tomonidan tavsiya etilgan 5 darhol bajarilishi lozim bo‘lgan qadamlar bilan tanishing.
1. Qurilmangizni darhol internetdan uzing
Bu eng birinchi va eng muhim qadamdir. Agar siz shubhali havolani bosgan bo‘lsangiz, Wi-Fi’ni o‘chirib qo‘ying yoki tarmoq kabelini uzing.
Bu harakat zararli dastur internet orqali qo‘shimcha fayllar yuklab olishini yoki sizning ma’lumotlaringizni hujumchining serveriga yuborishini oldini oladi. Ayrim viruslar bir necha soniya ichida tarmoq orqali boshqa qurilmalarga ham tarqaladi, shuning uchun tarmoqni uzish — zararning tarqalishini to‘sib qo‘yishdir.
2. Muhim fayllaringizni zaxira nusxasini yarating
Keyingi bosqichda, tizimni tozalashdan oldin asosiy hujjatlar, rasm va fayllarni tashqi xotira qurilmasiga (masalan, fleshka yoki tashqi disk) ko‘chirib oling.
Biroq faqat ishonchli va zarur fayllarni tanlang — shubhali fayllarni saqlamang, chunki ular virus yuqtirilgan bo‘lishi mumkin.
Bu orqali siz tizimni tiklash jarayonida ma’lumotlaringiz yo‘qolishining oldini olasiz.
3. Qurilmangizni antivirus yordamida to‘liq tekshiring
Shundan so‘ng, ishonchli antivirus yoki anti-malware dasturi orqali to‘liq tizim tekshiruvini boshlang.
Agar antivirus o‘rnatilmagan bo‘lsa, internetni qisqa muddatga yoqib, ishonchli manbadan dastur yuklab oling va uni yangilang.
Keyin esa qurilmani to‘liq skanerlashni amalga oshiring.
Bu qadam zararli dasturlar, josus dasturlar yoki troyanlarni aniqlab, ularni o‘chirib tashlashga yordam beradi.
4. Barcha parollaringizni almashtiring
Agar siz havolani bosganingizdan keyin biror joyda login yoki parol kiritgan bo‘lsangiz — darhol parollarni almashtiring.
Bu, ayniqsa, quyidagi akkauntlar uchun juda muhim:
- Elektron pochta
- Ijtimoiy tarmoqlar
- Bank ilovalari
- Ish yoki o‘qish tizimlari
Har bir akkaunt uchun turli, kuchli parol o‘rnatish tavsiya etiladi.
Bundan tashqari, imkon bo‘lsa, ikki bosqichli himoya (2FA) funksiyasini yoqing. Bu sizning akkauntingizga kirishni ancha xavfsiz qiladi.
5. Hisoblaringizni kuzating va hodisani xabar qiling
Keyingi bir necha kun davomida bank hisoblari, kartalar, ijtimoiy tarmoqlar va elektron pochtalardagi harakatlarni diqqat bilan kuzating.
Agar g‘alati operatsiyalar, kutilmagan kirishlar yoki noma’lum xabarlar sezsangiz, darhol bank yoki tegishli xizmatga murojaat qiling.
Agar bu hodisa ish joyingizdagi qurilmada sodir bo‘lgan bo‘lsa — bu haqda IT bo‘limiga xabar bering.
Shuningdek, phishing hujumini ruxsatsiz kirish yoki kiberjinoyat sifatida tegishli tashkilotlarga xabar berish foydalidir.
⚠️ Nega bunday havolalar xavfli?
Bugungi kunda zararli havolalar faqatgina “virus” tarqatish bilan cheklanmaydi. Ular:
- Brauzer zaifliklaridan foydalanib sizning tizimingizga kiradi;
- “Drive-by download” deb ataluvchi usul bilan siz bilmagan holda fayl yuklaydi;
- “Session hijacking” orqali akkauntlaringizni o‘g‘irlaydi;
- Yoki sun’iy intellekt bilan tayyorlangan soxta sahifalar orqali sizni aldab parolingizni oladi.
Shu bois, har bir foydalanuvchi kiberxavfsizlik madaniyatiga ega bo‘lishi, ya’ni ehtiyotkor bo‘lishi lozim.
Birgina havolani bosish katta muammoga sabab bo‘lishi mumkin. Ammo to‘g‘ri va tezkor harakat — xavfni nazorat ostiga olish imkonini beradi.
Eslab qoling:
- Internetni uzing
- Fayllarni zaxiralang
- Antivirus tekshiruvini o‘tkazing
- Parollarni yangilang
- Hisoblaringizni kuzating
Har safar havolaga bosishdan oldin o‘ylang:
