Bepul ochiq Wi-Fi: qulaylikmi yoki ko‘zga ko‘rinmas xavf ?

Bugungi kunda internet hayotimizning ajralmas qismiga aylangan bir paytda kafe, aeroport, mehmonxona, savdo markazi yoki parklarda bepul ommaviy Wi‑Fi tarmoqlarining keng tarqalishi qulay va tejamkor bo‘lib ko‘rinsa‑da, ko‘plab fuqarolar “bepul internet”ga ulanayotganda xavfsizlikni e’tibordan chetda qoldirayotgani sababli kiberjinoyatchilar aynan shu beparvolikdan foydalanib oddiy foydalanuvchilarning shaxsiy ma’lumotlari, moliyaviy resurslari va maxfiy hayotiga jiddiy zarar yetkazmoqda.

Ommaviy Wi-Fi tarmoqlari ko‘pincha parolsiz yoki hammaga bir xil parol bilan himoyalangan, foydalanuvchi qurilmasini tekshirmaydigan hamda ma’lumot almashinuvini yetarli darajada shifrlamaydigan yoki umuman shifrlamaydigan bo‘lgani sababli, bunday tarmoqqa ulangan har qanday tajovuzkor foydalanuvchilarning internet trafigini kuzatishi, maxfiy ma’lumotlarini o‘g‘irlashi yoki uzatilayotgan axborotni o‘zgartirishi uchun qulay imkoniyatga ega bo‘ladi.

Man-in-the-Middle (MITM) hujumi — bu ommaviy Wi-Fi tarmoqlarida eng ko‘p uchraydigan va eng xavfli hujumlardan biri bo‘lib, unda hujumchi foydalanuvchi bilan internet o‘rtasiga yashirincha “vositachi” sifatida kirib, uzatilayotgan va qabul qilinayotgan ma’lumotlarni kuzatishi yoki o‘zgartirishi natijasida login va parollar, bank kartasi rekvizitlari hamda shaxsiy yozishmalar kabi maxfiy axborotlarni o‘g‘irlash imkoniyatiga ega bo‘ladi.

Soxta Wi-Fi (Evil Twin) hujumi — bu hujumchi haqiqiy Wi-Fi tarmog‘i nomiga juda o‘xshash (masalan, Free_Cafe_WiFi yoki Airport_WiFi_Free) soxta tarmoq yaratib, foydalanuvchini bilmasdan unga ulanishga majbur qilishi natijasida barcha internet trafigi hujumchi orqali o‘tadigan, maxfiy ma’lumotlar kuzatiladigan va qurilmaga zararli dasturlar yuklanishi mumkin bo‘lgan o‘ta xavfli hujum turidir.

Hisob ma’lumotlarini o‘g‘irlash — ommaviy Wi‑Fi tarmoqlaridan foydalangan holda ijtimoiy tarmoqlar, elektron pochta yoki bank ilovalariga kirilganda parollar va login ma’lumotlari yetarli darajada himoyalanmagan holatda uzatilishi sababli hujumchilar tomonidan qo‘lga kiritilib, natijada akkauntlarning buzilishi, moliyaviy firibgarliklar sodir bo‘lishi hamda foydalanuvchining shaxsiy va ijtimoiy obro‘siga jiddiy putur yetishiga olib kelishi mumkin.

Zararli dasturlar yuqtirilishi — ochiq va himoyasiz Wi‑Fi tarmoqlari orqali hujumchilar soxta yangilanishlar, zararli fayllar yoki avtomatik yuklanadigan viruslarni tarqatib, foydalanuvchi qurilmasiga ularni sezdirmay o‘rnatishi natijasida qurilmaning ishlashi sekinlashishi, masofadan boshqarib olinishi hamda josuslik dasturlari orqali doimiy ravishda kuzatib borilishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Sessiya o‘g‘irlash (Session Hijacking) — agar veb‑sayt yoki ilova to‘liq himoyalanmagan bo‘lsa, hujumchi ommaviy Wi‑Fi orqali foydalanuvchining faol sessiyasini qo‘lga kiritib, parolni bilmasdan ham akkauntga kirish, uni boshqarish va ayniqsa ijtimoiy tarmoqlar hamda elektron pochta xizmatlarida jiddiy zarar yetkazish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

Moliyaviy zarar va firibgarlik — ommaviy Wi‑Fi tarmoqlarida onlayn to‘lovlar yoki bank ilovalaridan foydalanish jarayonida hujumchilar moliyaviy ma’lumotlarni qo‘lga kiritib, bank kartalaridan noqonuniy pul yechib olish, foydalanuvchi nomidan kredit rasmiylashtirish va natijada jiddiy moliyaviy yo‘qotishlar hamda qarzdorlikka sabab bo‘lishi mumkin.

Ommaviy Wi‑Fi’dan noto‘g‘ri yoki ehtiyotsiz foydalanish natijasida fuqarolar bank kartalari va elektron hamyonlardan pul yo‘qotishi, pasport va aloqa ma’lumotlari kabi shaxsiy axborotlarining sizib chiqishi, ijtimoiy obro‘siga putur yetishi, qurilmasining ishdan chiqishi yoki firibgarlik qurboniga aylanishi, ayrim hollarda esa bu holatlar moliyaviy yo‘qotishlar bilan birga ruhiy bosim va huquqiy muammolarni ham keltirib chiqarishi mumkin.

Ommaviy Wi‑Fi tarmoqlaridan xavfsiz foydalanish uchun foydalanuvchilar VPN orqali trafikni shifrlash, ochiq tarmoqlarda bank yoki muhim akkauntlarga kirmaslik, HTTPS bo‘lmagan saytlarni ochmaslik va brauzerda qulf belgisi mavjudligiga e’tibor berish, qurilmaning avtomatik ulanishini o‘chirish, ikki bosqichli autentifikatsiyani (2FA) yoqish, Bluetooth va fayl almashishni o‘chirish hamda doimiy ravishda yangilangan antivirusdan foydalanish kabi choralarni amalga oshirishi kerak. Ommaviy Wi‑Fi qulay ko‘rinsa‑da, u katta xavflarni yashiradi, chunki kiberjinoyatchilar fuqarolarning beparvoligidan foydalanib ularning puli, shaxsiy hayoti va maxfiy ma’lumotlariga zarar yetkazmoqda, shu bois har bir fuqaro internet xavfsizligi madaniyatiga ega bo‘lishi, ochiq tarmoqlarda doimo hushyorlikni saqlashi va oddiy himoya qoidalariga qat’iy amal qilishi zarur, chunki bepul Wi‑Fi ayrim hollarda juda qimmatga tushishi mumkin.